De optimale behandeling vinden op gekweekte tumorcellen
De onderzoeksresultaten van KWO-prijswinnaar Hans Clevers
Het probleem
Onze darmen zijn altijd in beweging en dus aan slijtage onderhevig. Daarom is het belangrijk dat de darmcellen zich continu vernieuwen. Dit gebeurt vanuit stamcellen die liggen opgeslagen in speciale kraamkamers in de darm: de crypten. Als de stamcellen groen licht van hun omgeving krijgen, zullen ze uitgroeien tot functionele darmcellen. Het signaal van het stoplicht kan echter ook op hol slaan. Dan ontspoort de celvernieuwing, met mogelijk darmkanker en uitzaaiingen tot gevolg. Het is moeilijk om zo’n darmtumor vervolgens te bestrijden, want stamcellen zijn taaie rakkers. Het zijn hele robuuste en snel delende cellen, die goed bestand zijn tegen chemotherapie en bestraling.
Dankzij wetenschappelijk onderzoek komen er steeds meer geneesmiddelen beschikbaar, maar die zijn niet voor alle patiënten even effectief. De oncoloog schrijft natuurlijk altijd het middel voor waarvan hij het beste resultaat verwacht, maar in een patiënt kan je niet eindeloos uitproberen welk middel het beste werkt. Wat zou het toch fijn zijn als je wél van tevoren kon bepalen wat de meest effectieve behandeling zal zijn…
De oplossing
Stamcellen zijn hier gelukkig niet alleen het probleem, maar ze bieden ook een interessante oplossing. Omdat stamcellen zo snel kunnen delen, zijn ze reuzehandig om in het laboratorium te vermeerderen en wetenschap mee te bedrijven. Lange tijd lukte dit niet goed, maar de afgelopen jaren zijn onderzoekers er met KWF-subsidie in geslaagd om stamcellen op te kweken; óók de kwaadaardige stamcellen. Op die manier kunnen onderzoekers met wat stamcellen van de patiënt binnen een paar weken een hoeveelheid tumorweefsel kweken tot een soort mini-orgaantje, ook wel een organoid genoemd. Op deze organoids kunnen zij vervolgens talloze geneesmiddelen naar hartenlust testen.
En dat is een enorme doorbraak! Per patiënt kan dan vooraf worden vastgesteld welke behandelingen (of combinaties daarvan) wel of niet zullen aanslaan. Opbrengst: een behandeling op maat voor elke patiënt. En dat geldt niet alleen voor darmkanker, maar ook voor andere tumorsoorten. Door (inter)nationaal samen te werken komt deze techniek ook beschikbaar voor patiënten met andere tumoren, zoals alvleesklier-, prostaat-, borst- en longkanker.
De onderzoeker
De man die dit revolutionaire onderzoek leidt is prof. dr. Hans Clevers: voormalig president van de KNAW (Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) en wetenschappelijk directeur van het Prinses Maxima Centrum voor Kinderoncologie. Met de KWO-prijs en de bijbehorende subsidie van 2 miljoen euro kon Clevers de organoids ontwikkelen, onder andere door samen te werken met verschillende onderzoeksdisciplines en laboratoria in binnen- en buitenland. Hij kijkt dan ook tevreden terug: 'We hebben ontzettend veel dingen geleerd en ontwikkeld, tien keer meer dan ik vooraf had kunnen hopen. Er zijn vele tientallen mensen bij het onderzoek betrokken in mijn eigen lab maar ook bij allerlei samenwerkende laboratoria. We hebben daardoor kunnen samenwerken met de kliniek, een stichting opgezet, een onderzoeker heeft aan de ethiek gewerkt… Zo’n grote subsidie heeft absoluut zijn meerwaarde. Je kan een hele nieuwe onderzoekslijn neerzetten en hebt veel middelen om het te laten slagen. Daarom is het goed dat mensen blijven geven aan KWF!'
De praktijk
Hoewel de organoids ontzettend veelbelovend zijn, is het helaas nog niet zo ver dat de kweektechniek momenteel voor iedereen beschikbaar is. Om die dag dichterbij te brengen blijft KWF ook de komende jaren investeren in het onderzoek van Clevers en zijn team. Met deze ondersteuning kunnen de komende jaren nieuwe biobanken worden opgezet. Ook zijn er al trials met patiënten opgestart in het Antoni van Leeuwenhoek (darmkanker) en het UMC Utrecht (alvleesklierkanker). Daarin hopen de onderzoekers aan te tonen dat de organoids echt voorspellend werken in de kliniek. En dat brengt behandeling op maat voor elke patiënt dichterbij!
