Roken lokaal op de kaart bij jongeren

Uit de INKL Atlas blijkt een verhoogde incidentie van Longkanker in Noord-Brabant. Voorkomen is beter dan genezen en dat begint bij de jeugd. Het percentage rokers onder 12-18-jarigen ligt in bepaalde wijken in de stadregio’s Tilburg, ’s-Hertogenbosch en Oss erg hoog (ongeveer 15%). Landelijke cijfers van het CBS laten daarnaast een zorgwekkende stijging zien in het gebruik van e-sigaretten (vapen of dampen) onder jongeren.

Onderzoeksrichting/voorgestelde oplossing

Scholen signaleren veel problemen rondom roken, en dan met name het vapen, van leerlingen en onderwijspersoneel en hebben deze signalen veelvuldig bij de GGD onder de aandacht gebracht. Dit belangrijke signaal en de cijfers rondom tabaksgebruik onder jongeren toont de urgentie aan om met het thema aan de slag te gaan op scholen. Daarnaast geven scholen aan graag intensief ondersteund te willen worden, zodat zij zich kunnen richten op de primaire taken op school. De GGD voorziet in de behoefte door scholen te adviseren over wetenschappelijk onderbouwde interventies, door onderwijspersoneel te trainen en door geleerde lessen van andere scholen te delen.

Relevantie

Dit project is relevant voor leerlingen, hun ouders en het onderwijspersoneel. Roken en met name Vapen is een zeer actueel thema voor deze doelgroep. Niet eerder is er op scholen intensief aandacht geweest voor vapen, zeker niet in combinatie met Rookvrije Schooldagen. Dit project kan als voorbeeld dienen voor alle andere scholen in Nederland die met deze zorgen kampen. Met dit project wordt ook een belangrijke bijdrage geleverd aan het creëren van een rookvrije generatie. Dit past volledig in de missie van KWF om kanker te voorkomen waar dat kan. Daarnaast draagt het project bij aan de missie van KWF om kennis te delen.

Doelstellingen

In 2027 hebben 6 scholen in het Voortgezet Onderwijs en Middelbaar Beroepsonderwijs (VO/MBO) in de stadsregio’s van het werkgebied van GGD Hart voor Brabant (Tilburg, ’sHertogenbosch en Oss) minimaal één interventie op het gebied van voorkomen/verminderen van roken uitgevoerd. 
In 2027 is op 3 scholen in het Voortgezet Onderwijs en Middelbaar Beroepsonderwijs (VO/MBO) in de stadsregio’s van het werkgebied van GGD Hart voor Brabant (Tilburg, ’sHertogenbosch en Oss) de rookvrije schooltijd geïmplementeerd. Op deze scholen is het aantal rokers een jaar na implementatie met 50% gedaald. In dit project wordt de Rookvrije Schooldag als volgt gedefinieerd: Rookvrije schooldag betekent dat leerlingen en bezoekers niet mogen roken onder schooltijd, ook niet buiten het terrein. Daarbij is het dringende advies om ook het personeel mee te nemen in de rookvrije schooldag.
Met roken worden conventionele sigaretten en tabak bedoeld, maar juist ook alle andere vormen van roken en gebruik van tabaks-gerelateerde producten.

Onderzoeksopzet

Omdat ervaring leert dat draagvlak bij scholen voor deelname niet automatisch aanwezig is wordt in het project veel aandacht besteed aan een gedegen voorbereiding. Middels draagvlakonderzoek op schoollocaties en een persoonlijke benadering door de betrokken Gezonde Schooladviseurs (GSA’s) van de GGD, die goed bekend zijn op de scholen, wordt het draagvlak bij scholen gecreëerd. De geselecteerde scholen krijgen vervolgens zeer gerichte ondersteuning, wat de kans op succes aanzienlijk vergroot.

Samen met het bestuur van de school, direct betrokkenen zoals leerkrachten, ouders, leerlingen, buurtbewoners en één of meerdere themaspecialisten van de GGD op het gebied van roken zal worden nagedacht welke interventie(s) het beste passen op de school en welke ondersteuning nodig is om het project te laten slagen. Het oprichten van een tijdelijke werkgroep, het opstellen van een rookvrij schoolbeleid, nadenken over handhaving en het trainen van leerkrachten kunnen bijvoorbeeld onderdeel zijn van de voorbereiding.

In de implementatiefase is de GGD intensief betrokken om de scholen te ondersteunen. Het creëren van een omslag in cultuur is namelijk in de beginfase het meest moeilijk. Ondersteuning kan in verschillende vormen zijn, zoals met middelen ter ondersteuning van de communicatie, de inzet van experts of een paar extra handen in de eerste periode van handhaving.

Het doel is dat de school na afloop van het project zelfstandig verder kan met het nieuwe beleid en dat daarmee het resultaat blijft bestaan of zelfs verder verbetert. Doordat leerkrachten en andere betrokkenen (indien nodig) zijn getraind en doordat intensieve begeleiding plaatsvindt in de meest cruciale en intensieve beginfase is het voor scholen na implementatie behapbaar om resultaten te borgen. Scholen worden hierin ondersteund doordat een gericht borgingsplan wordt opgesteld.

Team onderzoek van GGD Hart voor Brabant volgt het aantal rokers op alle scholen in Hart voor Brabant met de bestaande monitors en screeningen. Deze monitoring wordt specifiek voor de implementatie van rookvrije schooltijden aangevuld met een extra nul- en eindmeting op de drie deelnemende scholen en op enkele controlescholen. Daarnaast worden de ervaringen met de implementatie van de rookvrije schooltijden (knelpunten en successen) geëvalueerd middels gesprekken met leden van de werkgroep. De bevindingen worden samengebracht in een nieuwsbericht en factsheet. De bevindingen en aanbevelingen worden actief gedeeld met als doel een voorbeeld te zijn voor implementatie van rookvrije schooltijden op andere scholen in de regio en het land. Daarnaast wordt hierover in samenwerking met het Trimbos Instituut een artikel geschreven en gepubliceerd.

Verwachte uitkomsten

Met het project worden zo’n 9.000 jongeren bereikt met één of meerdere interventies gericht op het voorkomen/verminderen van roken. Op de 3 scholen waar de rookvrije schooldag wordt geïmplementeerd zal het aantal rokers naar verwachting halveren. Alle interventies worden zodanig geborgd dat op de scholen blijvend kan worden geprofiteerd van de veranderingen. Daarnaast worden de kwantitatieve en kwalitatieve resultaten, in het bijzonder die worden opgedaan bij de implementatie van rookvrije schooldagen, breed gedeeld zodat alle scholen in Nederland hiervan kunnen profiteren.

Benodigde stappen om resultaat te implementeren

Het invoeren van rookvrije schooltijden in Nederland is nieuw. Relatief veel inzet van themaspecialisten van de GGD op het gebied van roken zal dan ook nodig zijn op de ondersteuning van de drie scholen die ervoor durven te kiezen om dit te implementeren. Door de GGD wordt een implementatie- en borgingsplan opgesteld. Op die manier kunnen scholen zich ook na de projectperiode blijven inzetten voor een Rookvrije Generatie op hun school. Bij aanvang van het project maken we duidelijke afspraken met de daarvoor verantwoordelijke werkgroep over het continueren van de inzet nadat de looptijd van het project verstreken is.