Preventie van huidkanker in Noord-Holland en Zeeland

A.     Achtergrond en probleemstelling
Huidkanker is de meest voorkomende kankersoort in Nederland. De hele westkust van Nederland, van Zeeland t/m de volledige kop van Noord-Holland heeft een verhoogde incidentie van huidkanker. Overmatige blootstelling aan ultraviolette straling (UV-straling) is de belangrijkste risicofactor voor huidkanker. Huidkanker kan zowel ontstaan door episodes van korte, maar heftige blootstelling waarbij de huid verbrandt (dit kan leiden tot het ontstaan van melanoom), als ook door chronische blootstelling aan de zon (dit kan leiden tot het ontstaan van plaveiselcelcarcinoom, PCC).  Uit het kankerincidentierapport dat in 2020 is gepubliceerd, blijkt dat het melanoom zowel bij mannen als vrouwen ongeveer 20% vaker voorkomt dan in de rest van Nederland. In Bloemendaal en Heemstede ligt de incidentie van melanoom bij mannen zelfs ruim 50% hoger dan in de rest van Nederland. Uit de cijfers van de Nederlandse Kankeratlas blijkt nu dat ook in Zandvoort de kans op een melanoom fors hoger ligt (42%) dan de verwachting op basis van het Nederlands gemiddelde. Niet alleen in de GGD-regio Kennemerland is het risico op huidkanker verhoogd t.o.v. Nederland. Ook in de GGD-regio’s Hollands Noorden en Zeeland ligt het risico op huidkanker vele malen hoger dan in de rest van Nederland. Wel is de soort huidkanker in deze twee regio’s anders. In bijna de hele GGD-regio Hollands Noorden is het risico op melanoom 25-63% hoger. In GGD-regio Zeeland is juist het risico op plaveiselcelcarcinoom in veel gemeenten 50% hoger dan in de rest van Nederland en in sommige postcodegebieden zelfs tot 83% hoger. Dat Zeeuws-Vlaanderen niet donkerrood kleurt langs de kust zou kunnen komen doordat inwoners daar vaak gebruik maken van de ziekenhuizen in België. Hierdoor worden mogelijke gevallen van kanker niet geregistreerd in de Nederlandse Kankerregistratie

Om inwoners van Nederland nu en in de toekomst te beschermen tegen overmatige blootstelling aan UV-straling en dus huidkanker in de toekomst te voorkomen, zijn er maatregelen nodig. Huidkanker kan grotendeels voorkomen worden door onbeschermde blootstelling aan UV-straling te voorkomen. Het devies voor huidkankerpreventie is ‘weren, kleren, smeren’ (in die volgorde).   

In 2018 kwam uit het panelonderzoek naar zonbescherming van GGD Kennemerland naar voren dat 35% van de panelleden dat jaar al eens verbrand waren door de zon. Dit betekent dat zij zich niet goed hadden beschermd tegen de zon. Daarnaast weten. Uit ons panelonderzoek dat de kosten van zonnebrandcrème een barrière zijn om het te gebruiken. Met deze aanvraag willen wij bijdragen aan een cultuurverandering wat betreft ‘weren, kleren, smeren.’ 

B.     Onderzoeksrichting/voorgestelde oplossing
Onze missie is dat zonbescherming gewoon een dagelijks ritueel wordt, net als tandenpoetsen. Onze aanvraag richt zich op drie pijlers, namelijk (1) bewustwording, (2) benodigdheden en (3) borging in beleid. We gaan dit doen door een grote bewustwordingscampagne rond zonbescherming in de drie GGD-regio’s te voeren. De drie GGD’en en gemeenten van de drie regio's sluiten aan bij het Zonvenant van Stichting Huidfonds. Hiermee worden wij strategisch partner van het Huidfonds en werken we samen om een eenduidige boodschap over zonbescherming naar buiten te brengen. Daarnaast dragen we er zorg voor dat aantal zonnebrandcrèmepalen en dispensers evenredig zijn verdeeld langs de kust of in de regio. Het plaatsen van de palen en dispensers zal worden gecombineerd met de bewustwordingscampagne. Bij scholen, kinderdagverblijven, buitensportverenigingen, openluchtzwembaden, kinderboerderijen en speeltuinen in de deelnemende gemeenten willen we zonwerende maatregelen nemen, zoals bijv. schaduwdoeken, bomen, beschikbaarheid van zonnebrandcrèmedispensers, standaard ‘smeermomenten’ en/of zonnebrandcrèmepalen. Daarnaast wordt er op scholen en kinderdagverblijven voorlichting gegeven over zonbescherming. We streven ernaar dat zonnebrandcrème gratis beschikbaar is voor mensen met financiële problemen via de voedselbanken in de drie GGD-regio’s. Daarnaast wordt deze doelgroep geïnformeerd over zonbescherming. Naast het voeren van de bewustwordingscampagne, spreken we drie hoogrisicogroepen aan met specifieke voorlichtingsmaterialen: (ouders) van kinderen, buitenwerkers en buitensporters. Gemeenten kunnen worden gefaciliteerd in het beschermen hun eigen buitenwerkers. Dit kan bestaan uit voorlichting, maar ook uit het distribueren van zonbescherming (bijv. het plaatsen van een zonnebrandcrèmedispenser, verstrekken van uv-beschermende kleding, veiligheidsbrillen met zonnelens, schaduwdoeken op de werkplek) aan de buitenwerkers. Wat betreft de pijler borging in beleid: alle GGD’en die op huidkankerpreventie hebben aangevraagd wisselen kennis en ervaring uit binnen een leernetwerk dat gefaciliteerd wordt door GGD GHOR. GGD Kennemerland wil op verschillende manieren gebruik maken van het bestaande netwerk van de Gezonde School om (ouders van) kinderen te bereiken. Scholen worden benaderd met een samengesteld ‘zonpakket’ waarmee ze aan de slag kunnen gaan met zonbescherming. Er wordt gebruik gemaakt van de erkende Gezonde School methodiek, met het thema Natuur & Milieu gefocust op zonbescherming. Het pakket zal regionaal gepromoot worden. Door de erkende Gezonde School aanpak toe te passen, wordt er gefocust op borging door middel van de pijler beleid.

C.     Relevantie
De relevantie van dit onderzoek is duidelijk, gezien de hoge en toenemende incidentie van huidkanker aan de westkust van Nederland. Het voorkomen van huidkanker door bewustwording en gedragsverandering is van groot belang voor de volksgezondheid. Door inwoners te beschermen tegen de schadelijke effecten van UV-straling en veilig zongedrag te bevorderen kunnen we hun gezondheid verbeteren.  We zetten ons hierbij in op de drie boodschappen: ‘weren, kleren en smeren’ omdat we uit onderzoek weten dat een brede aanpak het meest effectief is.De drie GGD-regio’s dragen samen zorg voor ruim 1,5 miljoen inwoners in 39 gemeenten. Daarnaast zijn in de regio’s belangrijke toeristische kustgebieden gelegen zoals Texel, Egmond aan Zee, Bloemendaal aan Zee, Zandvoort, Renesse en Domburg. Bovendien vinden in de regio’s een aantal grote evenementen plaats zoals de GP Formule 1 in Zandvoort en festivals zoals Dance Valley, Concert at Sea en Mysteryland. Inzetten op preventie van huidkanker langs de kust en bij deze evenementen dient dus niet alleen als preventie voor onze eigen inwoners, maar ook voor inwoners van de rest van Nederland en daarbuiten.  

D.     Onderzoeksvragen

Hoe kunnen we materialen (zonnebrandpalen, dispensers, schaduwdoeken en bomen) en gedragsbevorderinginterventies (bewustwordingscampagne en voorlichting hoogrisicogroepen) optimaal inzetten ter voorkoming van huidkanker in drie GGD-regio’s (Kennemerland, Zeeland en Hollands Noorden)?  Wat werkt, voor wie, onder welke omstandigheden en waarom? 

E.      Onderzoeksopzet

We willen in de gemeenten van de GGD-regio’s een zestal activiteiten uitvoeren: (1) plaatsen van zonnebrandcrèmepalen, dispensers en schaduwdoeken, (2) voeren van een bewustwordingscampagne rond zonbescherming, (3) vertrekken van gratis zonnebrandcrème via de voedselbanken, (4) voorlichting aan hoogrisicogroepen, (5) het aanbieden van een lespakket aan primair onderwijs en (5) advisering bij evenementenbeleid. Voor alle activiteiten zullen wij nauw samen werken met o.a. het huidfonds en de gemeenten. KWF maakt prijsafspraken met de leveranciers van de materialen. Na de bekendmaking van de prijsafspraken zullen we met de gemeenten afstemmen van hun behoeften en wensen zijn ten aan zien materialen. Ons doel is dat bij scholen, kinderdagverblijven, buitensportverenigingen, openluchtzwembaden, kinderboerderijen en speeltuinen in de deelnemende gemeenten in 2028 zonwerende maatregelen zijn genomen zoals bijv. schaduwdoeken, bomen, beschikbaarheid van zonnebrandcrèmedispenser, standaard ‘smeermomenten’ en/of zonnebrandcrèmepaal. Voor de bewustwordingscampagne zullen we een vertaling maken van de al bestaande landelijke publiekscampagne over huidkankerpreventie van het Huidfonds naar een regionale en lokale campagne (o.a. posters, flyers en abri-campagnes). Daarnaast richten wij ons specifiek op drie hoogrisicogroepen: (ouders) van kinderen, buitenwerkers en buitensporters. Naast de bewustwordingscampagne, willen we voorlichtingsmaterialen ontwikkelen voor deze drie groepen. Op scholen, kinderdagverblijven, buitendiensten en sportvereniging wordt voorlichting gegeven over zonbescherming. Ook willen we voorlichting over zonbescherming geven aan (ouders van) kinderen tijdens vaccinatiecampagnes. Het lespakket voor primair onderwijs wordt ontwikkeld door het Huidfonds. Wanneer het lespakket een RIVM erkende interventie is, zullen de adviseurs van de Gezonde School dit pakket aanbieden en scholen hierin begeleiden. We streven ernaar dat zonnebrandcrème gratis beschikbaar is voor mensen met financiële problemen via de voedselbanken in de drie GGD-regio’s. Samen met de GGD GHOR zullen we advies opstellen voor de organisatoren van evenementen. Wij streven ernaar dat er voldoende schaduwplekken en gratis zonnebrandcrème in de evenementenvergunningen worden opgenomen.  

F.      Verwachte uitkomsten

1. Verbeterde kennis bij de doelgroep over de risico's van UV-straling.
2. Toegenomen acceptatie van zonbescherming als dagelijkse gewoonte.
3. Gedragsverandering bij de inwoners van de drie GGD regio's als het gaat om 'weren, kleren en smeren'
4. Vermindering van de incidentie van huidkanker langs de westkust van Nederland.

G.     Omschrijving stappen nodig om resultaat te implementeren

Om de resultaten succesvol te implementeren zullen wij samenwerken met verschillende partijen. Wij zullen o.a. nauw samenwerken met Stichting Huidfonds en het Zonvenant van het Huidfonds ondertekenen. Hierdoor worden wij strategisch partner van het Huidfonds en krijgen wij recht op de campagnematerialen van het Zonvenant te gebruiken in onze uitingen. Van verschillende gemeenten in de drie regio's hebben we een letter of commitment ontvangen. Hierin beschrijven zij hun bijdrage aan het KWF project,waaronder het actief uitdragen van de bewustwordingscampagne gericht op het voorlichten van inwoners over het belang van zonbescherming en het enthousiasmeren van lokale partners om actief deel te nemen aan de bewustwordingscampagne. De activiteiten die beschreven staan in de aanvraag zullen wij implementeren in afstemming met de gemeenten. Ook zullen we samenwerken met scholen, kinderdagverblijven, sportverenigingen, de Haagse Hogeschool en de vereniging van Huidtherapeuten. De Haagse Hogeschool doet bijvoorbeeld onderzoek naar effectieve interventies op het gebied van zonbescherming. Door de samenwerking met verschillende partijen zorgen we ervoor dat we zo veel mogelijk evidence-based te werk gaan. De lessen die we leren na de implementatie van interventies zullen worden gedeeld in het leernetwerk van alle deelnemende GGD’en. Dit is belangrijk voor de borging van de beschermingsmaatregelen in regionaal gezondheidsbeleid.