Kanker Lokaal op de Kaart GGD West-Brabant

A.     Achtergrond en probleemstelling
Uit de IKNL Kankeratlas blijkt dat in de periode 2011-2020 in de kernen Sprundel (48%) en St. Willebrord (116%), en de Bredase wijk Heilaar-Tuinzigt (54%) de diagnose longkanker ver boven de verwachting was op basis van het Nederlands gemiddelde. Veruit de meeste gevallen van longkanker zijn het gevolg van het roken van sigaretten, een pijp of sigaren. Om het aantal personen met longkanker in West-Brabant terug te dringen richten we ons met deze aanvraag op preventie en het stimuleren van stoppen met roken, met specifieke aandacht voor kwetsbare inwoners in wijken waar mensen wonen met een laag opleidingsniveau. We weten uit eerdere projecten dat het voor inwoners in deze wijken lastiger is om de weg te vinden naar de reguliere stoppen met roken hulpverlening (SMR-aanbod). In genoemde wijk Tuinzigt rookt bijvoorbeeld 25% van de 19-64-jarigen (in Nederland: 19%; in West-Brabant: 18%) en ligt de SES-WOA-score lager dan gemiddeld. In deze wijken is het huidige aanbod vaak niet toereikend.
Om de longkanker in West-Brabant voor toekomstige generaties zoveel mogelijk terug te dringen is vroegtijdige preventie essentieel. Zien roken doet roken. Om dat te voorkomen is het essentieel om aanstaande ouders te doen stoppen met roken. Elk kind de kans moet krijgen om een gezonde start te maken en om rookvrij op te groeien

B.     Onderzoeksrichting/voorgestelde oplossing
De GGD West-Brabant zet hierbij in op 2 actielijnen:

1. Rookvrije start, richt zich op de periode vóór, tijdens en ná de geboorte. Immers: de eerste 1.000 dagen zijn bepalend voor de gezondheid op latere leeftijd en van toekomstige generaties. Met de actielijn Rookvrije Start willen we uiteindelijk bereiken dat het percentage (aanstaande) zwangere vrouwen en hun partners en ouders of verzorgers van kinderen dat rookt vóór, tijdens én ná de zwangerschap daalt. Aanstaande ouders worden geholpen om te stoppen met roken. Hiermee dragen we bij aan een Kansrijke Start, waarbij élk kind de kans moet krijgen om een gezonde start te maken en om rookvrij op te groeien. Dat levert gezondheidswinst op voor zowel het kind als de aanstaande ouders. Centraal staat de uitvoering in 2025 van zorgpaden rookvrije start sámen met de ketenpartners. Een zorgpad is een stappenplan voor een hulpverlener om samen met de cliënt de juiste route te verkennen en daardoor de juiste aanpak te adviseren. Dit kan in de vorm van begeleiding of verwijzen naar een passend stoppen met roken programma. De zorgpaden die we daarvoor ontwikkelen zijn: Zorgpad Rookvrij zwanger worden, Zorgpad Zwangere vrouw die rookt, Zorgpad Gestopt voor of tijdens de zwangerschap en Zorgpad Rookvrij opgroeien (zie https://www.zorgpadrookvrijestart.nl/). Samenwerkingspartners zijn in elk geval de verloskundige samenwerkingsverbanden, jeugdgezondheidszorg, stoppen-met-roken-aanbieders, huisartsen, praktijkondersteuners, Trimbos instituut en gemeenten.
2. Met deze actielijn willen we het percentage rokers in de wijk Tuinzigt en de kernen Sprundel en St. Willebrord verlagen met een toegankelijker stoppen-met-roken-aanbod (SMR-aanbod). Dit zijn wijken waar mensen meerdere problemen hebben, zoals armoede, stress en schulden. De bestaande stoppen-met-roken hulp bereikt hen vaak onvoldoende. Wel streven we ernaar om een wijkgerichte SMR-aanbod te ontwikkelen sámen met inwoners, professionals en sleutelfiguren (ervaringsdeskundigen). Er zal actief contact worden gezocht met de bewoners om zo goed mogelijk aan te sluiten op hun behoefte bij het stoppen met roken. In dit project werken we echt samen met de mensen om wie het gaat. Zo leer je welke SMR-hulp wél aansluit en zorg je ervoor dat mensen daar ook terechtkomen. We richten ons op het toegankelijk maken van SMR-aanbod, het inzetten van sleutelfiguren (ervaringsdeskundigen) en het versterken van de samenwerking met wijk en zorgprofessionals. Naast inwoners en sleutelfiguren werken we ook samen met SMR-aanbieders, huisartsen, praktijkondersteuners, ziekenhuizen en gemeenten. We gaan bij deze aanpak niet uit van de systeemwereld van de partners, maar juist van de beleefwereld van de inwoners in deze wijken.

C.     Relevantie
Uit de Kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland blijkt dat de sterfte aan longkanker in West-Brabant 10% hoger is dan het Nederlandse gemiddelde. GGD West-Brabant gaat in deze wijken extra aan de slag met rookpreventie. Roken is immers de grootste veroorzaker van longkanker. Er zijn grofweg twee doelgroepen te omschrijven voor de twee actielijnen. (1) Actielijn rookvrije start richt zich op aanstaande ouders/verzorgers en het ongeboren kind. We zetten in op het doorbreken van ongezonde gewoontes die van generatie op generatie overgaan.  (2) Actielijn twee richt zich op rokende inwoners uit voorgenoemde wijken met een lage SES. We gaan, zoals voorgenoemd, samenwerken met inwoners en sleutelfiguren in de wijk. Zo leer je welke stoppen-met-roken-hulp wél aansluit en zorg je ervoor dat mensen daar ook terechtkomen.

D.     Onderzoeksvragen

E.      Onderzoeksopzet

1. Actielijn rookvrije start
   1. Een toename van het aantal (gezamenlijke) zorgpaden Rookvrije Start dat ketenpartners (samenwerkende praktijken en professionals) in de (pre)geboortezorg en jeugdgezondheidszorg eind 2025 hebben opgezet. Momenteel is het onbekend hoeveel zorgpaden de ketenpartners al hebben opgezet, dit wordt gedurende de aanpak geïnventariseerd waarna een concreet doel zal worden opgenomen in het plan van aanpak.
   2. Zorgpaden Rookvrije start die worden opgezet worden uitgevoerd zoals op papier bedoeld is (zie www.zorgpadrookvrijestart.nl).
   3. Per ketenpartner wordt een plan van aanpak opgesteld om de zorgpaden op te zetten of te versterken en om de zorgpaden te implementeren. Eind 2025 uitvoering gegeven aan dit plan.
   4. Andere zorgverleners in de regio (huisartsen, praktijkondersteuners) zijn bekend met het lokale en regionale SMR-aanbod en de verwijsmogelijkheden.
   5. Bij de ketenpartners met zorgpaden Rookvrije Start wordt geborgd dat de zorgpaden jaarlijks geëvalueerd worden. Indien nodig worden de zorgpaden verbeterd/doorontwikkeld of wordt ondersteuning ingezet voor de uitvoering van het zorgpad.
2.   Actielijn verbeteren van de lokale stoppen-met-roken infrastructuur
3. In 2027 is het aantal inwoners dat gebruik maakt van het SMR-aanbod met 50% toegenomen in de wijk Tuinzigt en in de kernen Sint Willebrord en Sprundel.
4. In 2027 is het aantal deelnemers van SMR-trainingen dat vroegtijdig afhaakt met 50% afgenomen in de wijk Tuinzigt en in de kernen Sint Willebrord en Sprundel

F.      Verwachte uitkomsten
(1) het percentage (aanstaande) zwangere vrouwen en hun partners en ouders of verzorgers van kinderen dat rookt daalt en (2) het percentage rokers in de wijk Tuinzigt en de kernen Sint Willebrord en Rucphen daalt.

G.     Omschrijving stappen nodig om resultaat te implementeren
We monitoren en evalueren in samenwerking met onze partners de uitkomsten zodat we geleerde lessen direct weer kunnen toepassen en borgen in het reguliere SMR-aanbod. Daarnaast werken gemeenten, GGD en diverse (betrokken) zorgpartners samen aan de implementatie van twee akkoorden. Het Gezond en actief leven akkoord (GALA) en het Integraal zorg akkoord (IZA). De twee actielijnen passen goed binnen voorgenoemde akkoorden. De ketenaanpak Kansrijke start uit het IZA wordt bijvoorbeeld als brugfunctie gebruikt voor het borgen van de eerste actielijn (rookvrije start).