Gezond aan de kust: lokaal aan de slag met huidkankerpreventie

Huidkanker is, met afstand, de meest voorkomende kankersoort in Nederland. Jaarlijks krijgen meer dan 80.000 mensen deze diagnose. De cijfers in de recent gepubliceerde kankeratlas laten zien dat huidkanker een bovengemiddelde incidentie heeft in de regio Hollands Midden. Dit geldt met name voor de kustgemeenten Noordwijk en Katwijk. In deze gemeenten is de incidentie van het plaveiselcelcarcinoom respectievelijk 75% en 46% hoger dan het landelijk gemiddelde. De incidentie van een melanoom ligt respectievelijk 19% en 24% hoger.

Gezien de extreem hoge incidentiecijfers binnen de gemeente Noordwijk en Katwijk, is het een logische keuze om vanuit de GGD Hollands Midden deze gemeenten met behulp van de subsidie te ondersteunen bij de inzet op huidkankerpreventie. De verwachting is dat in deze gemeenten de meeste winst te behalen is in de preventie van huidkanker, door gericht activiteiten in te zetten ter bewustwording van de risico's van UV-straling en ter bevordering van het gewenste gedrag. Hiermee wordt voortgebouwd op initiatieven en activiteiten die reeds worden ingezet rondom huidkankerpreventie in deze gemeenten.

De activiteiten in het plan van aanpak richten zich enerzijds op de inrichting van de omgeving, door het gratis beschikbaar stellen van UV-beschermingsmaatregelen op locaties waar het risico op (veel) blootstelling aan UV-straling groot is. Het inrichten van (openbare) ruimtes en het creëren van toegang tot materialen, kan namelijk bijdragen aan het bevorderen van zonbeschermend gedrag. Het doel is om het aantal zonnebranddispensers in de gemeente Noorwijk in twee jaar tijd uit te breiden met 43 dispensers. In deze gemeente zijn al 22 dispensers aanwezig, dus het gaat in 2025 om 65 dispensers in totaal. De dispensers worden geplaatst bij scholen, kinderopvanglocaties, strandtenten, sport- en scoutingverenigingen, het buitenzwembad, de openbare buitenspeeltuin en stranden. Bezoekers van deze locaties kunnen gratis gebruik maken van de zonnebrandcrème, zodat mogelijke financiële drempels worden weggenomen. Daarnaast zullen in de gemeenten Katwijk en Noordwijk in totaal 6 UV-indexpalen geplaatst worden, op onder andere het strand en bij een recreatiemeer. De UVindexpalen bieden naast zonnebrandcrème ook inzicht in de actuele zonkracht, waaraan een smeeradvies is gekoppeld. Door mensen bewust te maken van de zonkracht en risico’s daarvan, kunnen zij aangespoord worden maatregelen te nemen om zich hiertegen te beschermen.

Anderzijds richten de activiteiten zich op het individu, door middel van het creëren van bewustwording over gezond zongedrag en het bevorderen van het gebruik van UV-beschermingsmaatregelen. Doel is te bevorderen dat mensen met behulp van informatie zelf in staat worden gesteld een gezondere keuze te maken. Bij veel mensen is nog winst te behalen in adequate kennis over zonbescherming, zo blijkt ook uit het panelonderzoek dat eind 2023 in de regio Hollands Midden is uitgevoerd. Om gedragsverandering te realiseren, wordt daarom ingezet op het vergroten van kennis over gezond zongedrag en het creëren van de bewustwording van het eigen gedrag. Hierbij wordt inzicht gegeven in de risico's van zonnebrand, maar ook in de mogelijkheden om zich hiertegen te beschermen. In het plan van aanpak is gekozen voor een combinatie van activiteiten die bewustwording creëren: uitvoering van een bewustwordingscampagne op openbare plekken en social media (met behulp van materialen van het Huidfonds) en inzet van smeerteams tijdens twee lokale evenementen per jaar. Daarnaast zal een groep van circa 15 fysiotherapeuten, werkzaam in de gemeente Noordwijk, getraind worden in het (vroeg)signaleren van en voorlichten over huidkanker en de preventie ervan.

Bij de voorlichtingsactiviteiten zal extra aandacht uitgaan naar ouders met (jonge) kinderen, bijvoorbeeld door folders in combinatie met kleine verpakkingen zonnebrandcrème aan te bieden aan ouders via het Centrum van Jeugd en Gezin. Hiervoor zullen 4.000 verpakkingen per jaar beschikbaar gesteld worden. Daarnaast zullen kinderopvanglocaties in de gemeenten Katwijk en Noordwijk gestimuleerd worden om deel te nemen aan de Zonnetjesweek. De jeugd is een belangrijke doelgroep om preventieve activiteiten in te zetten, omdat blootstelling aan UV-straling tijdens de kinderjaren een risicofactor is voor de ontwikkeling van huidkanker.
Daarnaast gaat extra aandacht uit naar inwoners met een laag inkomen, omdat de kosten voor de aanschaf van UV-beschermingsmaatregelen voor hen relatief hoog zijn. Door via bijvoorbeeld de Voedselbank en buurthuizen in de gemeenten Katwijk en Noordwijk gratis zonnebrandcrème beschikbaar te stellen in combinatie met voorlichting, wordt de financiële drempel weggenomen en kan zonbeschermend gedrag worden gestimuleerd. Hiervoor worden 1.000 exemplaren per jaar beschikbaar gesteld.

Met deze combinatie van activiteiten zetten we in op het voorkomen van de ontwikkeling van huidkanker. De inzet op huidkankerpreventie levert niet alleen winst op voor de eigen inwoners, maar ook op de binnen- en buitenlandse toeristen die de gemeenten bezoeken. Om de huidkankerincidentie te laten dalen, streven we ernaar dat inwoners en bezoekers van de gemeenten Katwijk en Noordwijk: 

• meer kennis hebben over de schadelijke effecten van de zon en de mogelijkheden om hiertegen te beschermen; 
• een positieve attitude ontwikkelen ten aanzien van zonnebrandbescherming en het belang hiervan inzien; 
• zich beter beschermen tegen de zon, door de schaduw zo veel mogelijk op te zoeken, in te smeren met zonnebrandcrème en de huid te bedekken.

Om inzicht te krijgen in veranderingen in de kennis, attitude en het gedrag van inwoners ten aanzien van zongedrag en beschermingsmogelijkheden, zal het inwonerspanel van de GGD Hollands Midden bevraagd worden middels een digitale vragenlijst. Dit onderzoek is eind 2023 uitgevoerd en zal jaarlijks herhaald worden. Het bereik van de campagne zal daarnaast gemeten worden aan de hand van de bereikcijfers van berichten via de verschillende social mediakanalen. Daarnaast zal jaarlijks een vragenlijst uitgezet worden onder de locaties waar zonnebranddispensers geplaatst worden over de waardering van en ervaring met de materialen. Ook zal een evaluatie bij de fysiotherapeuten plaatsvinden over de toepassing van de training in de praktijk. Ten slotte zal onderzocht worden wat het bereik is van de UV-beschermingsmaatregelen door het aantal locaties en bestelde navullingen inzichtelijk te maken.

Begin 2024 zal eerst samen met de gemeenten een lokaal plan van aanpak opgesteld worden, zullen locaties benaderd worden voor het plaatsen van dispensers en UV-indexpalen en zal de landelijke bewustwordingscampagne lokaal worden aangepast. Vanaf het tweede kwartaal zal deze campagne worden uitgerold, zullen de dispensers en UV-indexpalen geplaatst worden en navullingen beschikbaar worden gesteld. Ook zal dan de training aan fysiotherapeuten plaatsvinden en zullen smeerteams worden ingezet bij grote evenementen. Vanaf het derde kwartaal vindt de evaluatie plaats. Deze stappen worden, met uitzondering van de training, in 2025 herhaald.

Naast de GGD en de gemeenten Katwijk en Noordwijk, zijn verschillende andere stakeholders betrokken bij dit project. Denk hierbij aan de locaties waar de UV-beschermingsmaatregelen genomen worden, de producenten van zonnebranddispensers en zonnebrandcrème en UV-indexpalen, de evenementenorganisaties, smeerteams, inwoners van de gemeenten en het Huidfonds voor onder andere de bewustwordingscampagne.