Afweer in actie tegen kanker

Monoklonale antilichamen/antistoffen zijn identieke eiwitten die in grote hoeveelheden worden gemaakt in het laboratorium. Ze gaan heel gericht op kankercellen af en koppelen zich eraan vast. Dat heeft verschillende effecten:

Sommige antilichamen markeren kankercellen als een soort rode vlag voor het afweersysteem. Andere remmen of blokkeren moleculen die kankercellen nodig hebben voor hun groei. Ook zijn er monoklonale antilichamen die ervoor zorgen dat kankercellen het afweersysteem niet meer remmen (checkpointremmers).

Voorbeelden van onderzoeken naar/met monoklonale antilichamen:

•  Checkpointremmers
  • Immuuntherapie als alternatief voor aanvullende behandeling na operatie bij vrouwen met hoog risico MMRd baarmoederkanker
    Prof. Hans Nijman, UMC Groningen
  • VICI: Het overwinnen van kanker met behulp van immuuntherapie door het wegnemen van de bloedvatbarrière
    Prof. dr. Arjan Griffioen, Amsterdam UMC (locatie VUmc)
  • De klassieke conditionering van immunotherapie om kankerbehandelingen te verbeteren
    Dr. Kristiaan Lenos, Amsterdam UMC (locatie AMC)
  • Het begrijpen en benutten van eosinofielen ter verbetering van de effectiviteit van immuuntherapie voor borstkanker
    Prof. dr. Karin de Visser, Antoni van Leeuwenhoek/ NKI
     
• Overig
  • Optimale complement gemedieerde tumorceldood door het selectief inactiveren van complement remmers alleen op tumorcellen
    Dr. Leendert Trouw, LUMC Leiden
  • Glyco-immune checkpoint antilichamen tegen muis Siglec E en humaan Siglec 7/9 als immunotherapie tegen kanker
    Prof. dr. Gosse Adema, Radboudumc

Celtherapie (ook wel immuunceltherapie) is een behandeling met levende lichaamscellen, meestal van het afweersysteem van de patiënt zelf. Deze cellen worden uit het bloed gehaald, in het laboratorium bewerkt en vermeerderd en daarna weer teruggegeven aan de patiënt. Gentherapie is een behandeling met genetisch aangepaste cellen, virussen of geneesmiddelen die kankercellen vernietigen of het afweersysteem daartoe aan te zetten.

Voorbeelden van onderzoeken van/met celtherapie:

•  CAR-T-therapie
  
  Bij CAR-T-therapie worden T-cellen (een type afweercel) uit het bloed van de patiënt gehaald en voorzien van een CAR (chimere antigeen receptor). Dat is een kunstmatig ontworpen receptor (een soort voelspriet/grijparm) bovenop de T-cel, waarmee de T-cel kankercellen kan herkennen, vastgrijpen en bestrijden. 
   
  • iCARe – Immuuntargeting van de tumorvasculatuur met CAR T cellen
    Dr. Judy van Beijnum, Amsterdam UMC (locatie VUmc)
  • Verbetering immuuntherapie voor non-Hodgkin lymfoom
    Prof. dr. Annemiek van Spriel, Radboudumc
  • CART-T (Pacman) studie
    Dr. Friso Calkoen, Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie
     
• TIL-therapie
  
  Bij TIL-therapie worden afweercellen die in een tumor de kankercellen proberen te vernietigen uit het lichaam gehaald. Daarna worden ze in het laboratorium opgekweekt tot een superleger van miljarden cellen. De patiënt krijgt deze 'tumor-infiltrerende lymfocyten' (TILs) per infuus weer toegediend.
   
  • Behandeling van uitgezaaid melanoom met tumor infiltrerende lymfocyten (TIL) middels academische geneesmiddel productie en registratie
    Prof. dr. John Haanen, Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut
     
• TCR-therapie
  
  TCR-therapie lijkt erg op CAR-T-therapie (zie boven). Het verschil is dat de T-cel geen kunstmatige receptor krijgt, maar genetisch wordt aangepast om zelf de juiste T-celreceptor (TCR) te maken. De keuze tussen CAR-T en TCR hangt af van de specifieke kenmerken van de kankersoort en hoe die het beste te benutten zijn.
   
  • BOB1-TCR gentherapie voor behandeling van multipel myeloomziekte van Kahler
    Prof. dr. Mirjam Heemskerk, LUMC Leiden
  • Optimalisatie van een multifunctioneel NK-TCR celtherapie. Een nieuwe en potente anti-kanker immunotherapie
    Prof. dr. Mirjam Heemskerk, LUMC Leiden
     
•  NK-celtherapie
  
  NK-celtherapie maakt gebruik van natuurlijke killercellen (NK-cellen) die kwaadaardige cellen kunnen herkennen en vernietigen.
   
  • Bekrachtigen van de toxiciteit van T- of NK-cellen om kankercellen uit te roeien en uitgroei te voorkomen
    Dr. Victor Peperzak, UMC Utrecht
  • NK-cellen voor klinisch gebruik (in borstkanker)
    Prof. dr. Gerard Bos, MUMC+
  • Toediening van gekweekte NK-cellen in de buikholte van patiënten met teruggekeerde eierstokkanker (een fase I studie)
    Dr. Harry Dolstra, Radboudumc
     
•  Overig
   
  • DARE-NL: Een Nederlands platform voor academisch onderzoek en ontwikkeling van cel- en gentherapieën tegen kanker
    Dr. ir. Trudy Straetemans, UMC Utrecht

Vaccinatie (inenting) is het inspuiten van een entstof. Dit is meestal een onschadelijke variant van de ziekte die moet worden bestreden. De entstof alarmeert het afweersysteem en leert het lichaam de indringer (her)kennen en opruimen.

Vaccins tegen kanker zijn meestal behandelvaccins. Dat wil zeggen dat het vaccin een behandeling is voor mensen die al kanker hebben. Vaccins kunnen ook de kans verkleinen dat kanker terugkeert. 

Voorbeelden van onderzoeken naar/met vaccins:

• Ontwikkeling van een liposomaal vaccin dat leidt tot optimale activatie van lever killer T-cellen en eliminatie van leverkanker
  Dr. Joke den Haan, Amsterdam UMC (locatie VUmc)
• Nanobody Frameshift kankervaccins (NanoFrames)
  Dr. Joke den Haan, Amsterdam UMC (locatie VUmc)
• Het verbeteren van kanker immunotherapie met een gepersonaliseerd kankervaccin
  Prof. dr. Peter Katsikis, Erasmus MC Rotterdam

Oncolytische virussen zijn aangepaste virussen (vaak onschadelijk gemaakte verkoudheidsvirussen) die kankercellen infecteren en doden, en tegelijkertijd het afweersysteem activeren om de tumor ook aan te vallen.

Voorbeeld van onderzoeken van/naar oncolytische virussen:

• Versterken van huidige immunotherapie met oncolytische virussen bij blaaskanker
  Dr. Geertje van der Horst. LUMC Leiden
• Versterken van immuuntherapie bij prostaatkanker met oncolytische virussen
  Dr. Gabri van der Pluijm, LUMC Leiden
• Oncolytische virussen maken de weg vrij voor effectieve immuuntherapie van kanker
  Dr. Nadine Pronk - van Montfoort, LUMC Leiden

Cytokines zijn eiwitten die de groei en activiteit van verschillende afweercellen kunnen stimuleren en ze zo een handje helpen bij het vernietigen van kankercellen.

Voorbeelden van onderzoeken met/naar cytokines:

• Interferon
  • Mechanistisch inzicht en therapeutische remming van immuun-evasie in triple-negatieve borstkanker
    Prof. dr. Jos Jonkers, Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut
  • De effectiviteit van chemotherapie voor borstkanker verbeteren door het afweersysteem aan te pakken
    Prof. dr. Karin de Visser, Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut
     
• Interleukine
  • Borstkanker als een systemische ziekte: begrip en verstoring van neutrofiel-gemedieerde bevordering van het uitzaaien van borstkanker
    Prof. dr. Karin de Visser, Antoni van Leeuwenhoek/ Nederlands Kanker Instituut

Bekijk al onze onderzoeken naar immunotherapie in de onderzoeksdatabase.