Dream Team

Dream Team kweekt tumoren voor medicijnonderzoek

​Uit de opbrengst van de jaarlijkse campagne tv-show Sta op tegen kanker financiert KWF Kankerbestrijding voor het eerst een internationaal Dream Team. In dit Dream Team doen toponderzoekers uit Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten gezamenlijk onderzoek naar kanker. Deze unieke samenwerkingsvorm levert dubbele winst op: het onderzoek kan op grotere schaal worden uitgevoerd én geeft sneller resultaat. Sta op tegen kanker is ontwikkeld in samenwerking met Stand up to Cancer (SU2C) en EIF.

Het Dream Team staat onder leiding van prof. dr. Hans Clevers (moleculair geneticus bij het Hubrecht Instituut en president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) en prof. dr. Hans Bos (hoofd van de afdeling Moleculair kankeronderzoek aan het UMC Utrecht). 

Geneesmiddelen testen op gekweekte tumoren

Hans Clevers heeft recent een techniek ontwikkeld waarmee het mogelijk is om tumorweefsel van patiënten te kweken. Zoals stekjes van een plant laten de wetenschappers losse kankercellen buiten het lichaam uitgroeien tot tumoren. Dit biedt ongekende mogelijkheden, want op zulke gefabriceerde tumoren kan vrijwel ongelimiteerd getest worden. En dat is precies wat het Dream Team de komende vier jaar zal gaan doen: grote aantallen geneesmiddelen testen op gekweekt tumormateriaal van patiënten. Iets wat tot voor kort niet of nauwelijks mogelijk was. Clevers: "Normaal gesproken worden medicijnen in jarenlange studies bij patiënten getest en heb je na afloop slechts antwoord op één vraag. Wat wij in dit onderzoek doen, versnelt dit proces enorm. We testen duizenden stoffen en combinaties daarvan tegelijk, dat scheelt heel veel tijd. Bovendien testen we op gekweekt weefsel en niet op de patiënt zelf, dus dat voorkomt vele, soms onnodige bijwerkingen."

We testen duizenden stoffen en combinaties daarvan tegelijk, dat scheelt heel veel tijd.

Welk geneesmiddel voor welke patiënt?

Aan de basis van kanker liggen fouten in het DNA. Deze zijn voor iedere kankerpatiënt uniek, waardoor geneesmiddelen wisselend effect hebben. De grote uitdaging is om te kunnen bepalen welk geneesmiddel het beste werkt bij welke patiënt. Deze ontwikkeling is al enige tijd gaande en staat bekend als de ‘gepersonaliseerde behandeling' van kanker. Wereldwijd zijn inmiddels enorme hoeveelheden DNA-gegevens verzameld, maar er zijn nog maar weinig mogelijkheden om de betekenis van deze fouten in de praktijk te testen. Het Dream Team heeft met de nieuwe kweektechniek een gouden middel in handen om hier wél een grote slag in te slaan, aldus Hans Bos: "Met deze technologie maken we veel slagen tegelijk en kunnen we sneller en veel meer testen. Specifiek per tumorsoort en DNA-verandering en vóór we het gaan testen op de patiënt."

Biobank van darm-, prostaat- en alvleesklierkanker

Het Dream Team gaat van 80 patiënten met darmkanker, 80 patiënten met prostaatkanker en 80 patiënten met alvleesklierkanker weefsel verzamelen en op kweek zetten. Van al deze tumoren worden de DNA-veranderingen en de gevoeligheid voor ruim 100 (combinaties van) geneesmiddelen bepaald en opgeslagen. Zo ontstaan waardevolle biobanken (biomedische databanken). Clevers schetst een toekomstbeeld: "Van alle onderzoeken waar nu cellijnen en proefdieren voor worden gebruikt, zeggen wij straks: gebruik weefsel uit onze biobank."

Gepersonaliseerde behandeling binnen handbereik

Weefsel afnemen, op kweek zetten en het juiste geneesmiddel bepalen. Zo simpel zou het in de toekomst kunnen zijn. Hans Clevers: "Wanneer je met een longontsteking naar de dokter gaat, starten ze direct de behandeling met antibiotica, maar nemen ze ook weefsel af om op kweek te zetten. Op basis van deze kweek wordt beoordeeld welke bacterie verantwoordelijk is voor de infectie en welk middel werkt. De belofte is dat we dat met onze nieuwe techniek straks ook voor kanker gebeurt."

Van alle onderzoeken waar nu cellijnen en proefdieren voor worden gebruikt, zeggen wij straks: gebruik weefsel uit onze biobank.

Naar verwachting zullen de biobanken van het Dream Team binnen 3 jaar gerealiseerd zijn. Wanneer het project succesvol is, ligt de gepersonaliseerde behandeling van kanker binnen handbereik. Hier is nog wel extra onderzoek voor nodig. In de eerste plaats om de resultaten uit het kweekonderzoek te controleren bij patiënten, maar ook om nieuwe medicijnen te ontwikkelen. Ook hierin schuilt het succes van het Dream Team: de kweektechniek, de samenwerking tussen de diverse specialisten en de grote schaal waarop getest kan worden, versnellen het onderzoeksproces enorm. En daar draait het allemaal om: de patiënt zo snel mogelijk laten profiteren van wetenschappelijke ontdekkingen. Hans Bos beaamt dat: "Een van de belangrijkste dingen die we de komende jaren gaan zien, is dat sommige kankerpatiënten door de gerichtere behandeling mooie jaren extra krijgen."

Een van de belangrijkste dingen die we de komende jaren gaan zien, is dat sommige kankerpatiënten door de gerichtere behandeling mooie jaren extra krijgen.

Samenstelling Dream Team

In totaal zijn meer dan 100 mensen op de een of andere manier betrokken bij het onderzoeksproject van het Dream Team. Van de dokter die de patiënt informeert tot aan de data-analisten en de mensen die zorgen voor de afname en transport van het weefsel. Hieronder een overzicht van de prominente leden.

Nederland
Hans Clevers, MD PhD. Moleculaire Genetica, Hubrecht Instituut Utrecht.
Hans Bos, PhD. Moleculair kankeronderzoek, UMC Utrecht.
Lodewyk Wessels, PhD. Systeembiologie, Antoni van Leeuwenhoek Amsterdam.
Edwin Cuppen, PhD. Moleculaire Genetica, Hubrecht Instituut/UMC Utrecht.
Inne Borel-Rinkes, MD PhD. Heelkunde, UMC Utrecht.

Groot-Brittannië
Mike Stratton, MD PhD. Pathologie, Wellcome Trust Sanger Institute, Cambridge.

Verenigde Staten
Charles Sawyers. Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, New York.
Dave Tuseson. Cold Spring Harbor, New York.
Matthew Meyerson. Broad Institute, Boston.
Stephen Friend. Sage Bionetworks, Seattle.