Onderzoekers van de week: Sonja Buschow en Qiuwei Pan

Leverkanker door hepatitis: oorsprong en behandeling

In 1911 ontdekte de Amerikaan Francis Peyton Rous dat een virus kanker kan veroorzaken bij kippen. Veel opzien baarde zijn bevinding niet. Pas jaren later, toen anderen bewezen dat ook mensen kanker konden krijgen van een virus, kreeg Rous alsnog erkenning. In 1966 won hij de Nobelprijs voor Geneeskunde. Sindsdien zien velen hem als de grondlegger van de tumorvirologie.

Hoe belangrijk dit vakgebied is, blijkt uit de schatting dat 10-15% van alle gevallen van kanker een virale oorsprong heeft. Van 7 virussen (HPV, hepatitis B, hepatitis C, herpes, Epstein-Barr, HTLV-1 en MCV) staat het verband met kanker onomstotelijk vast.

Wereldwijd probleem

In het ErasmusMC in Rotterdam doen dr. Sonja Buschow en dr. Qiuwei Pan onderzoek naar leverkanker veroorzaakt door het hepatitisvirus. Dat is geen zeldzame combinatie, zo leert Sonja ons: “In Nederland zijn ruim 60.000 mensen chronisch besmet met hepatitis. Zij hebben ongeveer 5% kans om ooit leverkanker te krijgen. Bij niet-besmette mensen is dat risico 25 keer zo laag. Van alle gevallen van leverkanker, in Nederland zo’n 600 per jaar, houdt 60-70% verband met hepatitis.”

2 op de 3 gevallen van leverkanker wordt veroorzaakt door het hepatitisvirus.

Met een half miljard besmettingen en ruim 1 miljoen doden per jaar, is hepatitis wereldwijd een enorm probleem. Van alle kankersoorten eist leverkanker na longkanker de meeste doden. Vooral in Azië waar dr. Pan vandaan komt. Hij groeide op in Huangzhou, een toeristische trekpleister niet ver van Sjanghai. Van jongs af aan werd hij geconfronteerd met hepatitis: “In China is 1 op de 10 mensen besmet. Ik zag hoe vrienden, familie en klasgenootjes met de ziekte te maken kregen. Al vrij snel wist ik dat ik daar onderzoek naar wilde doen. Ik voel een maatschappelijke verantwoordelijkheid om een oplossing te vinden voor leverkanker en hepatitis.”

Op zoek naar de boosdoeners

Qiuwei’s onderzoek concentreert zich op de interactie tussen het hepatitisvirus en de levercel. Hij hoopt te achterhalen welke levercellen onder invloed van het virus tot kankercellen uitgroeien en waarom deze zo ongevoelig zijn voor medicatie.

Ik voel een maatschappelijke verantwoordelijkheid om een oplossing te vinden.

Dr. Pan verdenkt zowel snel als langzaam delende cellen: “Ik vermoed dat het virus de zogeheten Lgr5-stamcellen activeert. Dit zijn snel delende cellen die erg gevoelig zijn voor genetische veranderingen en daardoor zeer geneigd zijn om uit te groeien tot kankercel. De ongevoeligheid voor medicijnen schrijf ik toe aan andere cellen. Deze ontstaan uit de Lgr5-stamcellen, maar groeien juist heel langzaam. Dat verklaart waarom huidige medicatie er weinig vat op heeft. In het laboratorium heb ik al bewijs verzameld voor deze aanname, maar nu wil ik aantonen dat deze cellen ook bij patiënten de boosdoeners zijn.”

De uiteindelijke toepassing van zijn onderzoek ziet dr. Pan duidelijk voor zich: ”Als we weten welke cellen verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van leverkanker, kun je die cellen in de gaten houden. Ik verwacht dat we dan kunnen voorkomen dat mensen die besmet zijn met het hepatitisvirus leverkanker krijgen. Voor mensen bij wie al sprake is van leverkanker hoop ik nieuwe behandelingen te kunnen ontwikkelen. Dat is hard nodig, want naast chirurgie hebben patiënten bar weinig opties. De ziekte komt bovendien treurigmakend vaak terug. Die situatie wil ik graag veranderen.” 

Afweer versterken

Dr. Buschow kiest een iets andere invalshoek: “Qiuwei kijkt naar het fundamentele ontstaansmechanisme, ik zoek een manier om de afweer van de patiënt te versterken. Het afweersysteem speelt een ontzettend belangrijke rol bij hepatitisbesmettingen. Heel veel mensen klaren het virus zelfstandig, maar bij anderen schiet het afweersysteem tekort. Voor die mensen kan immunotherapie uitkomst bieden.”

Ik zoek een manier om de afweer van de patiënt te versterken.

Sonja wil met name weten hoe de zieke levercellen aan het afweersysteem laten zien dat ze besmet zijn met het hepatitis-B-virus. Dat is een grote uitdaging: “Op dit moment is niet duidelijk welke eiwitfragmenten de afweercellen triggeren. De huidige technieken zijn niet gevoelig genoeg om dit te onderzoeken. Toch is die kennis cruciaal om effectieve immunotherapie te ontwikkelen.”

Moleculaire weegschaal

Het unieke karakter van Sonja’s onderzoek zit dan ook voor een deel in de nieuwe technologie die ze gebruikt: een ultragevoelige massaspectrometer. Dit apparaat kan eiwitten identificeren en kwantificeren op basis van hun gewicht. Met deze ‘moleculaire weegschaal’ is hopelijk wel te achterhalen welke eiwitfragmenten aanwezig zijn op het oppervlak van geïnfecteerde lever(kanker)cellen van patiënten.

Vaccin

Ze legt uit wat daarmee mogelijk is: “Met deze kennis kunnen we het afweersysteem hopelijk trainen om geïnfecteerde lever(kanker)cellen te herkennen en te bestrijden. Mijn ultieme doel is een vaccin maken waarmee niet alleen leverkanker te behandelen is, maar ook hepatitisinfecties. Minder hepatitis betekent minder leverkanker. We zouden dus vele gevallen van leverkanker kunnen voorkomen.”

Mijn ultieme doel is een vaccin maken waarmee leverkanker te behandelen én te voorkomen is.

Maar er is toch al een hepatitis-B-vaccin? Sinds 2011 zit het zelfs in het Nederlandse kindervaccinatieprogramma. Sonja had de vraag verwacht: “Het grote effect van de kindervaccinatie is pas over tientallen jaren te zien. Voorlopig zijn of raken nog heel veel mensen besmet met het virus. Bovendien is vaccinatie van kinderen niet overal ter wereld zo vanzelfsprekend als hier en kan het bestaande vaccin alleen ziekte voorkomen maar eenmaal zieke mensen niet genezen. De komende 50 jaar is er absoluut grote behoefte aan het therapeutische vaccin dat wij voor ogen hebben.”